Það er gömul sannindi að skipulagsheildir eða fyrirtæki sem eiga auðvelt með að aðlagast breytingum lifa af breytingaskeið með aðlögun að breyttum aðstæðum. Aðlögun er ekki að hefja skapandi túlkun á reglum og starfsháttum. Aðlögunin felst í því að velja ný viðfangsefni, hætta sumu og að aðlaga starfsfólk, menntun þess og þekkingu og jafnvel með nýráðningum.
Minnt er á þetta hér því sumir telja að aðlögun eigi að fara fram með skapandi túlkunum á lögum og reglum. Um þetta atriði setti franski félagsfræðingurinn Emil Durkheim fram kenningu sína um siðrof. Durkheim fjallaði um sjálfsvíg þegar hann setti fram sína kenningu um siðrof, Anomie.
Þar fjallar Durkheim um mismunandi tíðni sjálfsvíga eftir kirkjudeildum og vísar þar til þess að siðbreytingunni fylgdi upplausnarástand þar sem aldagömlum viðhorfum var hafnað án þess að í stað þeirra kæmu heildstæð viðhorf og siðareglur, sem hafa þó mótast frá siðbreytingunni til vorra daga.
Þannig er siðrof hugtak sem vísar til upplausnar samfélags þar sem samheldni og hefðbundið skipulag, sérstaklega það sem tengist viðmiðum og gildum hefur veikst og við tekur lögleysa.
Siðrof vísar til þjóðfélagsástands er myndast þegar breytingar eru örar. Þjóðfélagsástandið sem kemur í kjölfarið svo framandi að umgengnishættir og gildi, sem almenningur hefur alist upp við, glata samhenginu við hinn félagslega veruleika.
Miklar þjóðfélagsbreytingar, hvort heldur vegna mikillar velmegunar, sem skapast af hagrænum orsökum, mikilli vinnu og greiðum aðgangi að auðlindum, eða vegna samdráttar í framleiðslu og verðfalls á framleiðslu og eignum, geta leitt til ástands þar sem lög og siðareglur eru ekki virt. Almennt viðurkenndar umgengnisreglur og venjur, norm, missa gildi og virðingu, og þeim er ekki fylgt, án þess að nokkuð komi í staðinn. Þetta leiðir til ástands þar sem siðrof ræður ríkjum og umgengnisreglur verða óljósar.
Siðrof á Íslandi samhliða siðleysi og siðblindu
Stofnanalegt siðrof, (Institutional Anomie), verður þegar stofnanir samfélagsins, þ.e. stjórnvöld, eftirlitsaðilar og dómstólar, viðurkenna með beinum eða óbeinum hætti grundvallarbreytingar á lögskýringum, venjum og siðum, sem leiðir til upplaunar í samfélagi.
Viðurkenning á grundvallarbreytingum getur orðið á ýmsa vegu:
Með því að stofnanir beinlínis hafna gömlum og viðteknum gildum og venjum.
Með því að stofnanir samfélagsins niðurlægja og þagga niður í þeim sem telja að nýjir siðir og venjur leiði til óæsklegrar hegðunar með ófyrirsjáanlegum afleiðingum fyrir heildina.
Með því að stofnanir viðurkenna nýjar og framandi skýringar á hegðun án þess að horfa til enda á hugsanlegar afleiðingar.
Með því að stofnanir hafast ekkert að þegar skapandi lögskýringar og reikningsskil birtast í samskipum eininga og einstaklinga í samfélaginu.
Durkheim taldi að græðgi væri engum líffræðilegum takmörkum háð. Auðsöfnun í formi bankainnistæðna er tiltölulega lítil takmörk sett vegna rýmis og vörslu. Því taldi Durkheim nauðsynlegt að setja fjármálakerfinu reglur, svo fjármálakerfið kollvarpi ekki öðrum þáttum samfélagsins.
Fjármálamarkaðurinn lýtur sérstökum lögmálum. Það er í raun viðurkennt með því að löggjafinn hefur með lagasetningu sett ítarlegri leikreglur á fjármálamarkaði en í viðskiptalífinu almennt. Um rekstur fjármálafyrirtækja gildir mjög ströng löggjöf. Hún hefur þróast í takt við starfsemi á markaðnum og tekur mið af reynslu og þörf. Hún tekur þannig einkum til hins viðtekna og þekkta, en nær síður til nýjunga. Í þeim efnum verður samfélagið að reiða sig á að fagmennska, ábyrgð og varfærni ríki í rekstrinum.
Ein birtingarmynd siðrofs er skapandi lögskýring. Með skapandi lögskýringu varðandi löggjöf á fjármálamarkaði er átt við að reglur séu túlkaðar að þörfum fjármálafyrirtækis. Það kann að vera til að auka á umsvif og arðsemi þess en kann jafnframt að auka áhættu í rekstri þess.
Önnur birtingarmynd siðrofs eru skapandi reikningsskil. Með skapandi reikningsskilum er átt við að reikningsskil séu gerð í þeim tilgangi og markmiðum, sem stjórnendur ætla sér fremur en að fylgt sé lögum og góðri reikningsskilavenju.
Í reikningsskilum íslenskra fjármálastofnana á árunum fyrir hrun var t.d. horft framhjá eðli útlána, en einblínt á formið, þar sem tryggingar voru hlutabréf í stofnununum sjálfum. Þannig var eigið fé þeirra ofmetið, svo og útlán þar sem tryggingar voru hlutabréf eða stofnfjárbréf í öðrum fjármálastofnunum. Lán til eignarhaldsfélaga með undirliggjandi eign (veð) í hlutabréfum í bönkum eru víkjandi lán til viðkomandi banka. Við veðkall verður til eftirstæð krafa í hið undirliggjandi félag. Þá verður virk 85. gr. laga um fjármálafyrirtæki, þ.e. að útlán með veði í eigin hlutabréfum krefjast 100% eiginfjárbindingar. Þannig byggðist upp kerfisáhætta í fjármálakerfinu sem ekki varð lesin í reikningsskilum bankanna. Með kerfisáhættu er átt við að einn einstakur atburður geti leitt til keðjuverkandi áhrifa á allt fjármálakerfið, sem að lokum leiðir til þess að fjármálakerfið verður fyrir áfalli og jafnvel hrynur.
Viðskipti með hlutabréf Eimskipafélagsins og fleiri félaga í september 2003
Viðskipti með hlutabréf þann 18. september 2003 og viðbrögð eftirlitsstofnana við þeim fellur mjög vel að hugtakinu siðrof. Það varð siðrof í íslensku viðskipalífi á árunum 1998– 2003. Landsbanki Íslands hf. hafði enga heimild til yfirtöku á Hf. Eimskipafélags Íslands og undirliggjandi félögum í samstarfi við Íslandsbanka. Bankarnir unnu saman að því að skipta sín á milli íslensku atvinnulífi. Um stofnanalegt siðrof (e. Institutional Anomie) var að ræða, þar sem eftirlitsstofnanir brugðust skyldu sinni. Þær féllust á skapandi lögskýringu við túlkun á lögum um fjármálafyrirtæki varðandi þrönga heimild til yfirtöku á rekstri viðskiptavinar til fullnustu krafna fjármálafyrirtækisins. Sú skýring var notuð af gerendum að þetta væri nauðsynlegt til að rjúfa kyrrstöðu og framtaksleysi eigenda lykilfyrirtækja landsmanna. Þá voru reglur um eigið fé fjármálafyrirtækja túlkaðar mjög að óskum þeirra þar sem horft var framhjá eðli lánveitinga..
Í kjölfarið fylgdi markaðsmisnotkun með hlutabréf í bönkunum, þar sem markmiðið var að „tjakka upp“ verð á hlutabréfum bankanna. Að loku hrundi bankakerfið í október 2008. Bankahrunið á rætur í því sem gerðist fyrir árið 2003 en það ár varð augljósat þegar bankarnir brutu upp íslensk fyrirtæki. Allir viðskiptabankarnir tóku þátt í þessu og svo vitnað sé í Durkheim, þá var þetta nánast eins og sjálfsvíg bankakerfisins þar sem siðrofið gerði alla meðvirka og eftirlitsstofnanir brugðust. SPRON tók sparisjóðina með sér í sínu Harakiri. Þannig dó bankakerfið með afleiðingum sem þjóðin er enn að kljást við.